Je moet in het begin van een project durven te vertragen en niet te veel druk leggen op snel resultaat. Dat is echt mijn aanbeveling. Blijf dus doorvragen, naar de essentie van de vraag. Het helpt daarbij enorm met kunstenaars te werken. Die kunnen goed luisteren en, misschien nog belangrijker, goed verdragen dat ze iets niet weten. Ze zijn meer gewend aan het proces van niet-weten. Ze werken vanuit hun gevoel.

door Jetske Freeve, opdrachtnemer hij het project Kruisbestuivers. 

Spitten in de diepere laag
Ik ben mede-initiatiefnemer en probleemnemer van het project Kruisbestuivers. We werken daarin onder andere samen met kunstenares Emke Idema van Art Partner. Zij maakt theaterwerken die fungeren als een platform, ideeënspeeltuin of maatschappelijk laboratorium, op het snijvlak van theater, beeldende kunst, sociologie en gaming. Samen hebben we 44 mensen gesproken uit 22 organisaties, van specialisten tot probleemeigenaren, om te kijken wat er breed speelt op het gebied van biodiversiteit. Onze vraag: ‘hoe krijgen we meer biodiversiteit in de infrastructuur van bouwprojecten vanaf de start in plaats van als sluitpost.’ De oplossingen daarvoor zijn te voor de hand liggend: kennis en tools verstrekken, beleidsstukken schrijven, en topbesluiten forceren. Dat hadden we ook voor dit project kunnen doen. Maar daarmee raken we niet het echte probleem. Er speelt een diepere laag. Want wanneer die oplossingen zo simpel zouden zijn, waarom worden ze dan niet uitgevoerd?

Een homp klei
We hebben die diepere laag ‘dynamieken’ genoemd en samengevat in negen inzichten. Ze vormden de basis van een spel waarbij we tijdens een eerste workshop alle probleemeigenaren binnen de bouwsector -bouwers, provincie, burgers en kennisinsituten- fysiek wilden laten ervaren wat hen nou echt weerhoudt om biodiversiteit binnen nieuwe projecten vanaf de start in hun plannen mee te nemen. ‘Wat staat er nou echt letterlijk tussen jou en de oplossing?’ Dat obstakel hebben we geconcretiseerd door een homp klei. Een symbool voor de managementlaag van een bedrijf of organisatie waar ze vaak zo lastig doorheen konden komen. Iedereen begreep die metafoor meteen.

Meer domeinbreed denken please
Een tweede dynamiek bleek financiële verzuiling, vooral als het gaat om transitie van duurzaamheid. Ziekenhuispatiënten die uitkijken op bossen herstellen eerder. Dat is bekend. Huisartsen hoeven minder huisbezoeken af te leggen in wijken met veel groen. Dat is ook bekend. Maar bosbouwers hebben geen belang bij mensen die sneller genezen. Ziekteverzekeraars wel. Dus loopt zo’n initiatief vast als je groen wilt bouwen in steden. Omdat zo’n bouwproject terecht komt op het bordje van de gedeputeerde of wethouder van Wonen, Zorg of Milieu. Dat zou eigenlijk niet van belang mogen zijn. Binnen de overheid zouden ze zo’n project vanaf de start, zonder te denken in portefeuilles, samen moeten oppakken. Maar zo is de overheid nog niet georganiseerd. Het bedrijfsleven ook niet. Wanneer je daar vooraf geldpotjes gaat verdelen, ontstaat nadien gedoe over diezelfde potjes. Dat blijf je ook houden als je de geldstromen en financiering van grote complexe vraagstukken niet anders gaat inrichten. Binnen overheid en het bedrijfsleven zouden ze meer domeinbreed moeten denken.

Lachen om paddentunnels
Het belangrijkste inzicht dat wij hebben opgedaan: er is een groot gebrek aan verbeeldingskracht. De meeste mensen die wij spraken, hadden geen idee van hoe een wijk met veel biodiversiteit er in hun droom zou uitzien. Vaak deden ze een beetje lacherig over paddentunnels en zwaluwvliegroutes, dat was het eigenlijk wel. Ook hadden ze bij de term eerder associaties met milieuactivisme dan dat ze beroemde voorbeelden van biodiversiteit in steden als New York (The High Line) en Singapore (Bishan Park, Kallang Riverside) konden benoemen. Het begrip biodiversiteit maakte onder hen de verkeerde dingen los. Dat vonden we gek. Want als we hen vroegen waar ze zelf wilden wonen, koos negen van de tien voor een groene omgeving. Ook gingen velen in hun vrije tijd graag de natuur in en bleken ze veel plezier te beleven aan tuinvogels. Maar blijkbaar laten ze hun persoonlijke waarden en wensen achter op een bankje voor hun kantoor zodra ze door de draaideur van hun organisatie lopen.

Biodiverse ambitie
We hebben de afgelopen maanden ervaren hoe je de uitgangspunten van IDOLS* succesvol kunt inzetten om een complex probleem zoals ‘Biodiversiteit in de bouw’ succesvol verder te brengen. Namelijk: ga vanaf de start aan tafel met meerdere probleemeigenaren en verschillende creatieven, kunstenaars en andersdenkenden. Dat is ook precies wat wij nu gaan doen. Voor een bouwproject in de stad Rotterdam waarin we meerdere partijen met elkaar verbinden in een biodiverse ambitie. Het moet zorgen voor een haalbaar en breed gedragen ontwerp waar biodiversiteit niet de sluitpost maar het uitgangspunt is. We weten nu: zo’n stappenplan begint met het samenbrengen van partijen en het losmaken van verbeelding.